Ogólne
Rezerwat Łężczok (do 2015 r. Łężczak) – wodny rezerwat przyrody w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, położonym między Raciborzem, Nędzą, Zawadą Książęcą i Babicami. Znajduje się w parku krajobrazowym „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Posiada bogatą florę i faunę, można tam podziwiać m.in. ponad połowę gatunków ptaków żyjących w Polsce. Przecinają go dwa szlaki turystyczne i trasa rowerowa.Status rezerwatu posiada od 23 stycznia 1957 roku. Pierwotnie miał powierzchnię 396,21 ha, ale został powiększony - ostatni raz w 2015 r. do 477,38 ha. Rezerwat położony jest na terenie Nadleśnictwa Rudy Raciborskie. Monitoring prowadził Regionalny Konserwator Przyrody w Katowicach. Obszar chroniony nie posiada planu ochrony, ale ma zadania ochronne, zgodnie z którymi rezerwat musi być objęty ochronie czynnej.Geografia
Rezerwat położony jest w Kotlinie Raciborskiej, w południowo-zachodniej części województwa śląskiego, w powiecie raciborskim. Jego terytorium rozciąga się od Raciborza, a dokładniej jego dzielnicy Markowice, przez Nędzę, Babice, po Zawadę Książęcą. Rezerwat ograniczony jest od wschodu linią kolejową 151, która biegnie z Kędzierzyna-Koźla do Chałupek. Jest jednym z największych w województwie śląskim. Jego powierzchnia wynosi obecnie 477,38 ha. Przed rozbudową w 2015 r. obejmował 408,9 ha, w tym 245 ha stawów, 144 ha lasu, 7 ha łąk, zaś pozostałą część drogi i groble. Łężczok graniczy z łąkami i polami uprawnymi. Rezerwat wchodzi w skład parku krajobrazowego „Krajobrazy Cysterskie Rud Wielkich. W rezerwacie znajduje się 8 stawów: Ligotniak, Brzeziniak, Babiczak, Grabowiec, Tatusiak, Markowiak, Salm Duży i Salm Mały. Stawy te istnieją już od XIII wieku i prowadzona jest na nich ekstensywna gospodarka rybacka.Pochodzenie nazwy
Nazwa rezerwatu pochodzi od staropolskich słów oznaczających lęg, łegi, co oznacza zalesiony teren podmokły, las, łąka na bagnie. Dlatego też pobliska wieś położona w północno-zachodniej części rezerwatu nazywana jest także Łęg, przepływający przez rezerwat potok - Łęgoń.Historia
Najstarsze wzmianki historyczne o tych terenach pochodzą z XIII wieku i według nich miejscowi uprawiali tu gospodarkę stawową. Według danych historycznych, oprócz hodowli ryb na terenie dworu, niektóre stawy były również hodowane przez rolników. W XIV wieku ziemie te znalazły się w rękach cystersów Rudy. Cystersi wykorzystali Odrzańskie Starorzecze do stworzenia sztucznego systemu zbiornikowego, budując śluzy i groble. Oprócz tworzenia nowych zbiorników uregulowali one również istniejące zbiorniki. W 1683 r. król Jan III Sobieski, w drodze na odsiecz wiedeńską, minął drogę między stawami i prawdopodobnie posadził tu kilka dębów (w celu upamiętnienia tego wydarzenia poprowadzono przez Łężczok czerwony szlak Husarii Polskiej). W 1783 r. cystersi wybudowali przy drodze przez las domek myśliwski. W 1810 roku, w związku z kasatą zakonu cystersów, ich majątek przeszedł w ręce Amadeusza, hrabiego Hesji-Rotenburga, a następnie księcia pruskiego Hohenlohe-Waldenburga-Schillingsfürst, a właściwie żony siostrzeńca Amadeusza, Victora Morrisseya von Hohenlohe-Waldenburg-Schillingburg. Nowi właściciele przebudowali stawy i lasy wprowadzając monokultury świerkowe oraz założyli bażantownię do celów łowieckich. Kiedy ziemie należały do rodziny Hohenloche, prowadzono tu badania, m.in. przez niemieckiego lekarza, badacza kultury i przyrody Juliusza Rogera oraz przyrodnika Emila Fika. W latach 1906 i 1910 w polowaniach na tych terenach uczestniczyli cesarz Niemiec Wilhelm II i książę raciborskim Wiktor III. W 1922 r. szczególne walory przyrodnicze tych terenów doprowadziły do wpisania ich do Rejestru Zabytków Przyrody. W 1945 roku, zgodnie z dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, tereny te przeszły na własność państwa. 23 stycznia 1957 r. zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego tereny te stały się rezerwatami przyrody pod nazwą Łężczak. W 1993 roku rezerwat wszedł na teren cysterskiej kompozycji krajobrazowej Rudy Wielkiego Parku Krajobrazowego. W 2009 roku ze względu na zły stan m.in. grobli, zdecydowano o czasowym zamknięciu rezerwatu, a ze stawów spuszczono wodę. Po uzyskaniu unijnego dofinansowania, kosztem 5 mln złotych przeprowadzono modernizację, naprawiono groblę, wybudowane sztuczne wyspy na stawach. Całość ponownie otwarto w grudniu 2012 roku. Od 16 października 2015 roku, na podstawie zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska w Katowicach, oficjalna nazwa rezerwatu to Łężczok.Legendy
Z terenami należącymi do rezerwatu związane są lokalne legendy. Pierwsza jest połączona z mostem, który nazywa się Diabelskim Mostem, ponieważ miejscowi widzieli tam utopionego człowieka. To jadowite małe stworzenie czai się w okolicznych stawach i łęgońskich potokach. Miejscowi rolnicy często słyszą wołania o pomoc w pobliżu stawu. Każdy, kto widział na brzegu stawu czarnego psa z dużymi zielonymi oczami, był wciągany przez niego do wody i znikał. Przed pierwszym sianokosem młode dziewczyny pojechały do Łężczoka, by dogodzić tonącemu. Kiedy pieśni i śmiechy dziewcząt podobały się stworzeniu, woda w stawach i rzekach nie podnosiła się, a rolnicy mogli bez obaw przeprowadzić pierwsze koszenie trawnika. W przeciwnym razie woda rzeczna i stawowa będzie się gromadzić, rozbijając dreny i wały, a tym samym zalewając pola, niszcząc wszystko. Ulubioną zabawą tonącego były żarty, które opowiadał z pijanymi robotnikami rolnymi, którzy wrócili z zabawy w karczmie przez Łężczok. Co ciekawe, pokazywał je w ciemnym lesie, prowadził w przeciwnym kierunku, czasem zamieniał się w kłodę leżącą u ich stóp, przewracając ich. Stworzenie to często postrzegane jest jako wielka kuna, blokująca przejście między stawami. Kolejna legenda dotyczy kolczatka rosnącego na bagnach Łężczok, niedaleko wsi Nędza. Gdy dwaj chłopcy przechodzili obok, ukazała się im kobieta w czarnym ao dai. Nieznajomy prosi chłopców o pomoc w uwolnieniu jej i jej poddanych. W zamian za pomoc obiecuje im bogactwa. Chłopcy zgadzają się pomóc kobiecie. Nieznajomy powiedział im, że ona i jej miasto pogrążyło się w tym bagnie i że jutro o tej samej porze nosi im w ustach klucz do miejskiej bramy. Jedynym warunkiem zdobycia jednego jest to, żeby chłopcy się nie bali. Następnego dnia kobieta wystąpiła w ramiona diabła i zostali otoczeni przez wilki, koty i węże. Dwaj chłopcy powoli zbliżyli się do kobiety, gdy zaczęło się pojawiać zaginione miasto. Jednak gdy się zbliżą, przestraszą się i jak najszybciej uciekają. Miasto i kobieta ponownie zniknęły.Roślinność
Na terenie rezerwatu występuje pięć dobrze zachowanych zespołów leśnych: grad subkontynentalny, w którym występują drzewostany dębowo-grabowe z dużą domieszką lipy drobnolistnej. Właśnie w tym zespole występuje większość chronionych leśnych gatunków, m.in. lilia złotogłów, barwinek pospolity, bluszcz pospolity, marzanka wonna. łęg jesionowo-wiązowy, uważany za najlepiej zachowany i najbardziej charakterystyczny zespół rezerwatu i całego obszaru doliny Odry w tej części Śląska. Na ciężkich i wilgotnych glebach zachował się starodrzew z przewagą dębu szypułkowego, jesionu i klonu, oraz niewielką ilością lip, grabów i wiązów. olszowy łęg przypotokowy, występujący w kilku miejscach przy wschodniej granicy rezerwatu. W drzewostanie dominuje tu olsza czarna, z domieszką jesionu, dębu szypułkowego i świerka. W runie występują, obok gatunków łęgowych, takich jak np. czartawa leśna, niecierpek pospolity i inne, także gatunki olsowe i szuwarowe, a czasem również grądowe. ols porzeczkowy, zajmujący niewielkie obszary na północny wschód od stawów Salm Mały i Salm Duży. Na stale podmokłych siedliskach rośnie głównie olsza czarna, natomiast w runie występują, obok roślin typowych dla olsu, także bagienne gatunki traw i turzyc. Gatunkami charakterystycznymi dla olsu są m.in. porzeczka czarna, turzyca długokosa i karbieniec pospolity. kwaśna dąbrowa, która zachowała się na najbardziej ubogich i kwaśnych glebach. Rośnie tu głównie dąb szypułkowy i brzoza brodawkowana, z domieszką sosny pospolitej. Dużą atrakcją rezerwatu są również występujące na jego terenie stawy: Salm Duży, Salm Mały, Babiczak, Tatusiak, Grabowiec, Ligotnik, Brzeziniak i Markowiak. Stawy te zostały założone do hodowli ryb przez rudzkich cystersów na przełomie XIV i XV wieku. Ich ogólna powierzchnia wynosi około 218 ha. Rosnąca tu roślinność wodna i nawodna należy do unikalnych w skali kraju. Wśród najciekawszych roślin wyróżniają się: kotewka orzech wodny, storczyk, strzałka wodna, salwinia pływająca, grzybień biały, grążel żółty.Zwierzęta
W rezerwacie żyją m.in. sarny, lisy, zające. Bytuje tu ponad 210 gatunków ptaków, z czego 121 lęgowych. Ocenia się, że pod względem liczby gatunków ptaków rezerwat zajmuje drugie miejsce w Polsce po Stawach Milickich. Szczególne miejsce w awifaunie rezerwatu mają gniazdujące tu ptaki wodno-błotne, co powoduje, że Łężczok został zaliczony do obszarów o szczególnym znaczeniu dla ptaków wodno-błotnych w Polsce. Spotkać tu można bociana czarnego, kanię czarną, perkoza, trzmielojada, kormorana, orlika krzykliwego i gęś gęgawkę.Szlaki
Przez teren rezerwatu przechodzą również dwa długodystansowe szlaki turystyczne: Szlak Husarii Polskiej z Będzina do Krzanowic, upamiętniający przemarsz wojsk króla Jana III Sobieskiego na Wiedeń oraz Szlak Polskich Szkół Mniejszościowych, przebiegający z Chałupek do Bierawy.Zabytki
Na terenie Łężczoka znajduje się też jeden z obiektów zabytkowych gminy, wpisany do rejestru zabytków. Jest nim dworek myśliwski, usytuowany pomiędzy stawami Ligotnik i Brzeziniak, w południowej części rezerwatu. Został zbudowany przez właściciela dóbr Babice około 1783 roku. Po wojnie mieściła się w nim gajówka, jednakże obecnie budynek stoi opuszczony i jest zdewastowany.Ciekawostka
Około 1950 w Polsce Związek Radziecki próbował uprawiać ryż wybór padł przede wszystkim na okolice Łężczoko ponieważ to jedno z najcielpejszych miejsc w Polsce.Mapa
